احمد توکلی، سیاستمدار، اقتصاددان، روزنامه‌نگار و فعال مدنی ایرانی، یکی از چهره‌های پیشگام در مبارزه با فساد در جمهوری اسلامی ایران بود؛ کسی که مبارزه با فساد را نه یک شعار، بلکه یک مأموریت شخصی و ملی تلقی می‌کرد. او با تلفیق تجربه سیاست‌ورزی، روزنامه‌نگاری شجاعانه و نهادسازی مدنی، توانست الگویی نوین در مبارزه با فساد ارائه دهد که هم از درون ساختار رسمی و هم از بیرون آن مؤثر واقع شود.
توکلی کار خود را از رسانه آغاز کرد؛ با تأسیس و سردبیری روزنامه‌های «رسالت» و «فردا»، و بعدها وب‌سایت تحلیلی-خبری «الف»، بستری برای افشاگری‌های مستند و جسورانه علیه فساد اقتصادی، رانت‌خواری و ناکارآمدی نهادهای قدرت فراهم کرد. اما نقش او تنها به حوزه رسانه محدود نماند. در مقام نماینده مجلس و رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس، در طراحی و پیگیری سیاست‌های شفاف‌سازی اقتصادی و اصلاح ساختارهای فسادزا نقش‌آفرینی کرد. تأسیس سازمان مردم‌نهاد «دیده‌بان شفافیت و عدالت» توسط او، گامی عملی در جهت نهادمند کردن مبارزه با فساد بود؛ نهادی که ضمن پیگیری قضایی پرونده‌های فساد، بستری برای مشارکت اجتماعی، افشاگری علنی و احیای مطالبه‌گری عمومی فراهم ساخت.
توکلی در شرایطی که بسیاری از نخبگان به‌واسطه ملاحظات سیاسی یا منافع شخصی سکوت اختیار کرده بودند، با وجود بیماری پارکینسون و فشارهای شدید سیاسی، صدای شفاف مردم شد. او فساد را پدیده‌ای ساختاری، شبکه‌ای و ناشی از «تسخیر نخبگان» می‌دانست که صرفاً با اقدامات موردی یا تغییر افراد ریشه‌کن نمی‌شود، بلکه نیازمند اصلاحات عمیق نهادی، مشارکت عمومی و شفاف‌سازی سیستماتیک است.
وی با افشاگری‌هایی مانند ماجرای واگذاری سهام مخابرات به نهادهای شبه‌دولتی، واردات رانتی شکر، فساد در نظام بانکی، مسکن مهر، و پرداخت‌های غیرقانونی به مدیران، نه‌تنها صدای عدالت‌خواهی بود، بلکه عملاً در کاهش مشروعیت اجتماعی مفسدان و افزایش فشار افکار عمومی برای اصلاحات مؤثر ظاهر شد.
اهمیت نقش احمد توکلی زمانی بهتر درک می‌شود که شیوه مبارزه او با فساد را در کنار دیگر برندگان جایزه بین‌المللی شفافیت مقایسه کنیم. این جایزه که از سوی سازمان معتبر و جهانی شفافیت بین‌الملل اهدا می‌شود، به افرادی تعلق می‌گیرد که با شجاعت، خلاقیت و تأثیرگذاری در مسیر مقابله با فساد گام برداشته‌اند. برندگان این جایزه همچون “ذکی دریابی” از افغانستان، “کوپبایوا” از قزاقستان، “اوگاز” از پرو، “آنخلتی گومز” از آنگولا و همچنین برخی سازمان‌های مدنی در اسلواکی و مجارستان، هر یک از زاویه‌ای خاص با فساد مبارزه کرده‌اند:
“دریابی”، “گومز” و “کوپبایوا” عمدتاً با اتکا به روزنامه‌نگاری تحقیقی و رسانه‌ای، فساد را افشا کردند و معمولاً خارج از ساختار رسمی قدرت بودند.
“اوگاز” توانست از جایگاه قضایی خود برای محاکمه مقامات بلندپایه و بازگرداندن میلیاردها دلار سرمایه‌های عمومی بهره بگیرد.
سازمان‌های مدنی اروپای شرقی نیز با تمرکز بر شفاف‌سازی و نظارت بر بودجه‌های اتحادیه اروپا، از مسیر نهادهای مردمی وارد عمل شدند.
در این میان، احمد توکلی تنها کسی بود که به طور هم‌زمان از پنج ابزار اصلی یعنی رسانه، نهاد مدنی، جایگاه رسمی، پژوهش و پیگیری حقوقی بهره برد. این رویکرد ترکیبی به او امکان داد تا در فضای محدود و بسته سیاسی ایران، اثربخشی و پایداری بیشتری در مبارزه با فساد داشته باشد. توکلی نه‌تنها از ابزارهای متعدد استفاده کرد، بلکه توانست میان آنها پیوندی هدفمند برقرار کرده و الگوی منحصر‌به‌فردی در مبارزه ساختاری با فساد ارائه دهد.
.
اگرچه فعالیت‌های توکلی به دلیل محدودیت‌های داخلی، بازتاب بین‌المللی کمتری نسبت به برخی برندگان این جایزه داشته است، اما در سطح ملی، تأثیر عمیق‌تری برجای گذاشت: افزایش حساسیت عمومی به فساد، نهادینه‌سازی گفتمان شفافیت، تقویت مطالبه‌گری اجتماعی، و پیوند عدالت‌خواهی با کار کارشناسی.
او نشان داد که مبارزه با فساد، بدون شجاعت فردی، بدون پیوند با مردم و بدون نهادسازی پایدار، به سرانجام نمی‌رسد. پیشنهادها و اقداماتش، مانند تدوین قوانین ضدفساد، شفاف‌سازی دارایی مسئولان، اصلاح نهادهای نظارتی، و پیگیری حقوقی مفاسد کلان، منظومه‌ای کامل از راهکارهای مقابله با فساد را پیش روی جامعه قرار داد.
احمد توکلی تنها یک سیاستمدار یا روزنامه‌نگار نبود؛ او معمار یکی از مؤثرترین جنبش‌های ضدفساد در ایران بود. کارنامه او شایسته بررسی و الگوبرداری در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی است. اعطای جایزه بین‌المللی شفافیت به چنین چهره‌ای، می‌تواند هم نوعی قدردانی از سال‌ها مجاهدت بی‌امان او در شرایطی دشوار باشد، و هم پیام روشنی برای حمایت از مبارزان واقعی عدالت در کشورهایی که فساد نه پدیده‌ای استثنایی، بلکه ساختاری تثبیت‌شده است.
