هرچند که ممکن است بررسی بودجه به سال آینده موکول شود زیرا برنامه ششم که از جمله سندی است که لایحه بودجه باید از آن تبعیت کند هنوز به صحن علنی مجلس نیامده است لذا به نظر می رسد که زمان کافی برای بررسی توامان برنامه ششم و لایحه بودجه در مجلس وجود نداشته باشد چرا که نمایندگان در اسفندماه نیز وارد رقابت های انتخاباتی خواهند شد و فرصت لازم را برای این مقصود نخواهند داشت. بنابراین بررسی لایحه بودجه ممکن است بصورت دو دوازدهم صورت بگیرد
مقایسه ارقام بودجه 94 و 95
| شرح | سال 94 | سال 95 | درصد تغییرات |
| منابع عمومی | 236 | 267 | 13 |
| نفت | 56 | 66 | 17 |
| سایر منابع درآمدی | 180 | 200 | 12.2 |
| بودجه عمرانی | 31 | 57 | 83 |
| نرخ دلار | 2850 | 2997 | 5 |
| قیمت نفت | 72 | 40 | 80 – |
اقتصاد مقاومتی
اقتصاد کشور ما هم اشغال و هم محاصره شده است. اشغال شده به این معنی که سالانه بین 20 تا 25 میلیارد دلارکالای قاچاق وارد آن می شود و محاصره بدین معنی که از زمان پیروزی انقلاب با تحریم های همه جانبه روبرو بوده است. 61 نوع تحریم (از 18 نوامبر1979 لغایت 10آگوست 2012 ) توسط آمریکا و 6 نوع تحریم توسط شورای امنیت و 19 تحریم توسطه اتحادیه اروپا و نهادها بین المللی
اما این تحریم ها زمانی موثر شدکه معاونتی تحت عنوان معاونت مبارزه با تروریسم در کاخ سفید زیر نظر رئیس جمهور امریکا تشکیل شد که این بار بجای تحریم های همه جانبه تحریم های هدفمند را در دستور کار خود قرار دادند . یعنی سزارهای اقتصادی (نخبگان نظامی ، امنیتی ، مالی ، دفاعی ، اقتصادی ، سیاسی ) دوره هم جمع شدند و عملیاتی را به نام جنگ اقتصادی برای کشور های هدف طراحی و سازماندهی کردند. جنگ اقتصادی بین دو جنگ نظامی و سیاسی برای ساقط کردن کشورها هدف تعریف می شود. در دنیا جنگ نظامی کارآمد ترین نوع ابزار برای براندازی است اما هزینه آن زیاد است و افکار عمومی جهان را نیز جریحه دار می کند در آن سوی طیف جنگ سیاسی قرار دارد که البته برای براندازی ناکارآمد است مانند بستن سفارت خانه کشور هدف و یا فراخوان کردن سفرا و از این قبیل اقدامات.
اما جنگ اقتصادی که بین این دو جنگ تعرف می شود نبردی است بی سر و صدا. شمار قربانیان آن بسیار زیاد است اما نه کشته ای برجا می گذارد و نه زخمی . موجی از بیکاری ، رکود و فقر را در کشورهای هدف ایجاد کرده و فروپاشی را از درون تعقیب می کند و هدف اصلی آن ایجاد نارضایتی در بین مردم نسبت به حکومت است به عبارت دیگر جولانگاه جنگ اقتصادی رفاه و ثروت جامعه است. از آنجا که قدرت نظامی ایران جزء 25 قدرت نظامی دنیاست لذا مقابله نظامی با این کشور بسیاز زمان بر و پرهزینه است اما جنگ اقتصادی با توجه به ساختار اقتصادی کشور موثرترین راهکار است .
همه ما می دانیم که پیچیده ترین پدیده در جهان جنگ است زیرا تمام دانش های بشری در آن بکار رفته است از این رو در جنگ اقتصادی نیز از تمامی دانش ها در این زمینه بهره گرفته شده است. اما مهمترین راه مبارزه با این جنگ اقتصادی که در فرمایشات مقام معظم رهبری عینا اشاره شده ، اقتصاد مقاومتی است.
اقتصاد مقاومتی مد نظر ایشان سه رویکرد اصلی دارد 1- مقابله 2- ترمیم 3 – توسعه
از آنجای که دبیرخانه شورای اقتصاد مقاومتی در سازمان مدیریت واقع شده و خود این سازمان تدوین لایحه بودجه را نیز برعهده دارد به خوبی می توند با این دو مفهوم دو طرف ریل اقتصادی را جوری طراحی کند که قطارکشور به راحتی از این پیچ تاریخی به سلا مت عبور کند.
کاهش وابستگی به نفت – مولفه اول اقتصاد مقاومتی :
در سال 90 میزان وابستگی بودجه به نفت 52 درصد بود و در سال 94 وابستگی به نفت به 31 درصد رسید و در سال 95 پیش بینی شده است که این وابستگی به 24 درصد کاهش پیدا کند .
در بودجه سال 95 وزارت نفت متعهد شده ایست که 66 هزار میلیارد تومان از بودجه را از محل فروش نفت تامین کند. فروش یک میلیون بشکه نفت خام ، 300هزار بشکه معیانات گازی و 100 هزار بشکه به پتروشیمی ها منتهی با نرخ 40 دلار .
بنابراین بودجه سال 95 از این نظر منطبق با اقتصاد مقاومتی تدوین شده است.
اما در عالم واقع آیا این پیش بینی محقق می شود یا خیر؟ شواهد بسیار وجود دارد که جواب این سوال را منفی می کند. همین امروز نفت به بشکه 29 دلار رسید.
عربستان و قطر بودجه سال آینده خود را با نرخ 35 دلار برای هر بشکه بستند زیرا کارشناسان اوپیک پیش بینی کرده اند که در سال آینده قیمت هر بشکه نفت ممکن است تا 20 دلار هم کاهش پیدا کند زیرا خط لوله نفت عراق از عربستان در سال آینده به بهره برداری می رسد ، ایران قرار است حداق 500 هزار بشکه نفت را پس از تحریم به بازار سرازیرکند و ازهمه مهمتر وضعیت رکود در دنیا در سال بعد عمیقتر خواهد شد و صنایع این کشور ها کشش لازم را برای خرید نفت بیشتر از خود نشان نمی دهند. از طرف دیگر همین امسال هم برخی از کشورهای عضو اوپیک 2 میلیون بشکه نفت مازاد بر سهمیه خود به بازار عرضه می کنند.
با این تفاسیر تحقق این میزان درآمد نفتی دور از انتظار است. از سوی دیگر با هزینه استخراج 5 دلار برای هر بشکه دیگر چیزی از این درآمد باقی نمی ماند که ما 24 درصد بودجه را به آن وابسته کردیم . کارشناسان محاسبه کردند که هر یک دلار کاهش قیمت نفت 1800 میلیارد تومان کسری بودجه به دنبال می آورد.
کسری بودجه در سال آینده مانند امسال محتمل است که این موضوع با مولفه دیگر اقتصاد مقاومتی که (کنترل کسری بودجه سالانه است) مغایرت پیدا می کند.
رشد اقتصادی – مهمترین مولفه اقتصاد مقاومتی
در سال 91 رشد منفی 5 در صد ، در سال 92 رشد منفی 1.7 درصد و در سال 94 رشد مثبت 1.5 درصد و برای سال 95 رشد اقتصادی 6-5 درصدی پیش بینی شده است.
بنابراین بودجه سال 95 از این نظر منطبق با اقتصاد مقاومتی تدوین شده است.
اما برای چنین رشدی کارشناسان معتقدند که 800 میلیادر دلار سرمایه احتیاج است این رقم در کنار بدهی 540 هزار میلیارد تومانی که وزیر اقتصاد اعلام کرد(380 هزار میلیارد تومان بدهی دولت به بانک ها و نهادها نظیر تامین اجتماعی و… + 160 هزار میلیارد تومان بدهی وزارت نفت ) و همچنین بدهی خارجی 40 میلیارد دلاری کشور عملا امکان چنین رشد اقتصادی میسر به نظر نمی رسد زیرا ما با همین درآمد نفتی که در بالا به آن اشاره شد باید 9 سال فقط نفت بفروشیم تا این بدهی دولت را تسویه حساب نمایم. البته ممکن است این رشد با درصد کمتری در نفت و صنایع پائین دستی آن در دوران بعد از تحریم اتفاق بیافتد. اما این رشد در سایر بخشهای اقتصادی به نظر می رسد که دور از دسترس باشد زیرا فضای کسب و کار نامناسب کشور اجازه چنین رشدی را به اقتصاد نمی دهد. گواه آن هم رتبه 130 کشور دنیا از نظر بهبود فضای کسب و کار در بین 187 کشور دنیاست.
کاهش نرخ تورم – یکی دیگر از مولفه های اقتصاد مقاومتی
در 29 ماهه دولت تدبیر و امید نرخ تورم نقطه به نقطه از 49 به 9.9 درصد رسیده است و نرخ تورم میانگین از 38 به 12.6 درصد کاهش پیدا کرده است و صندق بین المللی پول پیش بینی نمود که این نرخ میانگین در سال 95 به 11 درصد می رسد .
بنابراین بودجه سال 95 از این نظر منطبق با اقتصاد مقاومتی تدوین شده است.
افزایش سهم مالیات در بودجه – یکی دیگر از مولفه های اقتصاد مقاومتی
در بودجه سال95 پیش بینی شده است 97 هزار میلیارد تومان از طریق مالیات های تامین شود که این میزان نسبت به سال قبل 5 درصد رشد پیدا کرده است
بنابراین بودجه سال 95 از این نظر منطبق با اقتصاد مقاومتی تدوین شده است.
اما تحقق این میزان درآمد دور از دسترس است زیرا در 8 ماه سال 94 تنها 37 هزار میلیارد تومان محقق شده است و اگر با همین روند ادامه پیدا کند پیش بینی می شود که تا آخر امسال 55 هزار میلیارد تومان از این محل دولت درآمد داشته باشد. در حالیکه که این رقم در بودجه سال 94 معادل 74 هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود بنابراین تحقق رقم 97 هزار میلیارد تومان در سال آینده خیلی بعید به نظر می رسد
همه می دانیم که سازمان امور مالیاتی فقط قادر است از 40 درصد جامعه هدف درایران مالیات بگیرد در حالی که این رقم در ترکیه 80 درصد و در امریکا و برخی کشورهای اروپایی بالاای 97 درصد است
به عبارت دیگر ما تنها 6.5 درصد از GDP کشور مالیات می گیریم و این در یک اقتصاد سالم 20 درصد است و معنی این رقم این است که ما چیزی در حدود 13.5 درصد فرار مالیاتی داریم.
از نگاه دیگر 20 تا 25 در صد اقتصاد کشور سیاه و خاکستری است یعنی اقتصاد زیر زمینی است که از مالیات فرار می کند و 40 درصد اقتصاد کشور هم از معافیت مالیاتی برخوردار است. با این تفاسیر تحقق این رقم با توجه به رکود در بازار که در سال آینده همگام با رکود جهانی تشدیدهم خواهد شد در کنار توان ضعیف فعالان اقتصادی دور از دسترس به نظر می رسد.
افزایش بودجه عمرانی – یکی دیگر از مولفه های اقتصاد مقاومتی
توسعه مهمترین فاکتور اقتصاد مقاومتی است در سال 94 برای بودجه عمرانی 31 هزار میلیارد تومان پیش بینی شده بود که در سال 95 این رقم به 57 هزار میلیارد تومان رسیده است. یعنی چیزی در حدود 83 درصد رشد داشته است.
بنابراین بودجه سال 95 از این نظر منطبق با اقتصاد مقاومتی تدوین شده است.
اما تحقق آن کمی دور از دسترس است زیرا ما در سال 94 تعداد 2966 طرح عمرانی نیمه تمام داشتیم که تقریبا سه میلیون و دویست هزار نفر از این طرح ها ارتزاق می کردند ولیا تنها 20 هزار میلیارد تومان برای اجرای طرح ها پول پرداخت شد البته در هشت ماهه امسال و با توجه به کسری بودجه 34 هزار میلیارد تومانی سال 94 بعید است که بیش از این رقم به این پروژه ا اختصاص پیدا بکند در حالیکه برای تحقق کامل این پروژها 400 هزار میلیارد تومان منابع مورد نیاز است. یعنی با همین رقم که برای سال 95 پیش بینی شده تقریبا 8 سال طول می کشد که این طرح ها کامل گردد.
از آنجای که 70 در صد بودجه عمومی کشور صرف حقوق 3.900.000 پرسنل شاغل و 4.200.000 بازنشسته می شود و این هزینه های اجتناب ناپذیر است و عدم پرداخت آن ناآرامی های اجتماعی ایجاد می کند لذا آنچه که در جلوی پای کسری بودجه ذبح شرعی می شود همین طرح های عمرانی است.
کاهش انداره دولت – مولفه دیگر اقتصاد مقاومتی
کوچک ساز دولت از جمله اهداف برنامه ششم و مهمترین هدف در اقتصاد مقاومتی است زیرا مردم میدان دار اصلی این نوع اقتصاد هستند زیرا اقتصاد مقاومتی در امتداد اصل 44 تعریف و سازماندهی شده است.
اما بودجه سال 95 از این نظر منطبق با اقتصاد مقاومتی تدوین نشده است.
رقم کلی بودجه سال 95 نسبت به سال 94 چیزی حدود 13 درصد رشد داشتته است (مقایسه 267 هزار با 236 هزار میلیارد تومان) در حالیکه اگر کسر بودجه 34 هزار میلیارد امسال را در لحاظ کنیم این رشد به 17 درصد خواهد رسید یعنی عملا با این رشد ، دولت فربه تر می شود و قرار است که در سال آینده 14 و 17 هزارنفر در وزارت آموزش و پرورش و وزارت بهداشت نیز استخدام شوند که این موضوع مغایر با اصل 44 و کوچک ساری دولت است.
اقتصاد دانش بنیان – مهمترین مولفه اقتصاد مقاومتی
اقتصاد ما مواد خام بنیان است نه دانش بنیان و اقتصاد مواد خام بنیان کارگر محور است نه تخصص محور یعنی نقش علم در این نوع اقتصاد از تجربه بالاتر است ما 8 میلیون فارغ التحصیل در کشور داریم و 4 میلیون دانشجو که این برای ما مزیت نسبی بسیار زیادی ایجاد کرده است و ما در نانو این قابلیت را بخوبی به دنیا اثبات کردیم ما نانو را در سال 81 شروع کردیم الان رتبه 7 یا 8 دنیا هستیم و در بایو هم همینطور (دارو ، سلول های بنیادی و … ) اخیرا یک محموله 25 میلیون دلاری دارو به روسیه صادر کردیم که فقط 60 کیلو وزن داشت در حالیکه برای بدست آوردن این رقم اگر می خواسیم فولاد صادر کنیم باید یک محموله چند صد تنی از فولاد را بارگیری می کردیم پس بنابراین بایدکشور را با منابع روی زمین اداره کرد (مغز و دانش) نه منابع زیر زمینی که بسیار هم پرنوسان است
70درصد از بودجه دانشگاه های دنیا از محل فروش ایده است در حالیکه 90 درصد بودجه دانشگاه ایران از محل بودجه و شهریه ها تامین می شود . بنابراین اقتصاد کشور ما بیبش از اینکه نیاز به تزریق نقدینگی داشته باشد نیاز به تزریق دانش دارد
اما فاصله بین ایده تا محصول را یک دره ای عمیقی تشکیل می دهد بنام دره مرگ و مخترعین باید راهنمایی و حمایت بشوند تا از این دره مرگ عبور کنند و دولت باید با در نظر گرفتن بودجه مناسب برای شرکت های دانش بنیان به مخترعین کمک کند که ایده های شان را از این کریدور تجاری سازی به سلامت عبور دهند تا به محصول دانش بنیان تبدیل شوند.
در وضعیت فعلی اقتصاد، 60 از محصولات ما را را مواد خام و 40 درصد آنرا دانش فنی تشکیل می دهد در حالیکه در بعضی از کشور های توسعه یافته تا 99 درصد محصولات را دانش فنی و فقط یک درصد آنرا مواد اولیه تشکیل می دهد. به عنوان مثال در یک آی سی 99 درصد دانش فنی و تنها یک درصد متریال استفاده می شود ولی همین آی سی اگر در یک ماهواره فضا پیما تعبیه شود قیمیتی معادل یک میلیون دلار خواهد داشت .
سیاست های پولی دولت – اقتصاد مقاومتی
اقتصاد کشور ما از این منظر پول مبنا ست نه تولید مبنا . یعنی ما با تولید بنگاه های اقتصادی تولید ناخالص داخلی را افزایش نمی دهیم . در کشور ما چیزی در حدود 2.5 برابر آلمان بانک تاسیس شده است و نزدیک به 7000 موسسه اعتباری در کشور فعالیت می کند. این میزان بانک در کشور یک پیام واضح دارد و آن پیام این است که اقتصاد کشور ما یک اقتصاد ربوی شده است این موضوع را یکی از مراجع عظام تقلید در سال 91 به رئیس محترم مجلس نیز فرموده است بنابراین وقتی پول در بانک 22تا 25 درصد سود می دهد هیچ عقل اقتصادی ایجاب نمی کند که یک فعال اقتصادی سرمایه اش را در صنعت ، کشاورزی یا خدمات بکارگیرد.
هرچند که ما تاکنون جعبه سیاه فساد را در کشور رمزگشایی نکردیم و این پدیده تبدیل به یک سرطان اقتصادی شده است اما حتما انگشت اشاره در این موضوع به سمت سیستم بانکی بلند می شود اولین اختلاس در سال 72 با 123 هزار میلیارد در سیستم بانکی شروع شد و بعد به شهرام جزایری و تا بابک زنجاانی ادامه پیدا کرده است پس می توان نتیجه گرفت که این سیستم بانکی فساد پرور است .
همیشه باید بخاطر داشت که فساد به مثابه سنگی است که به کاسه بلور سرمایه های اجتماعی برخورد می کند. و از این منظر است که در اقتصاد مقاومتی به آن توجه بسیار شده است
هدفمند کردن یارانه ها – عدالت اجتماعی – مولفه دیگر اقتصاد مقاومتی
هدفمد کردن یارانه ها یک جراحی اقصادی بود که چهار سال پیش به وقوع پیوست ولی هنوز خون ریزی های آن جریان پیدا کرده است این طرح در عرض این چهار سال چیزی حدود 180هزار میلیارد تومان منابع کشور را بلعیده
است که با این رقم می توانستیم یک میلیون شغل پایدار در کشور ایجاد نماییم.
هرچند که با اجرای این طرح ضریب جینی کاهش و 80 درصد روستائیان وضعیتشان بهبود پیدا کرده است ولی برگشت درآمد حاصله از یارانه به طور کامل محقق نشد و اصلاح نسبی قیمت ها نیز صورت نگرفت به عبارت دیگر اجرای این طرح به درستی به هدف اجابت اصابت نکرد. درآمد حاصله از این طرح فقط 900 میلیارد تومان ماهانه بوده است در حالیکه ما 3500 میلیارد تومان برای آن در ماه هزینه می کنیم.
در کشور دو جور یارانه پرداخت می شود 1- یارانه پنهان (سوبسید برای بنزین ، برق ، آب و… ) 2- یارانه آشکار (نقدی)
در یارانه پنهان هرچه مصرف بیشتر است یارانه بیشتری به آن اختصاص پیدا می کند به عبارت دیگر ثروتمندان بیشتر از یارانه پنهان برخوردار می شوند
اما در خصوص یارانه نقدی به نظر تمام مردم حق بهره مندی از این منابع را دارند ما در زمان جنگ که کوپن توزیع می کردیم به همه مردم اعم از غنی و فقیر کوپن می دادیم. به این خاطر است که وقتی یارانه سه میلیون نفر را قطع کردیم 80 درصد آنها اعتراض کردند و به 66 درصد آنها مجبور شدیم یارانه را برگردانیم زیرا آنها برخورداری از انفال را حق خودشان می پندارند.
اما باید دهک های پر درآمدی که از یارانه پنهان استفاده می کنند را به دقت از طریق مکانیزم های زیر شناسائی کنیم و مالیات بر مصرف بیشتری را از آنها مطالبه نماییم
تاثیر برجام بر بودجه سال 90 – دیپلماسی اقتصادی مولفه دیگر اقتصاد مقاومتی اقتصاد کشور دچار رکود شده است مولفه های اقتصادی نظیر 2500 میلیارد تومان وام برای خودرو ، تزریق وام کالا و وام مسکن نتوانست تقاضا را تحریک نماید و کشور را از رکود خارج کند بنابراین به طریق اولا توافق سیاسی هم نمی تواند جور این کار را بکشد منتها در برجام باید کاملا دیپلماسی اقتصادی را در کنار دیپلماسی سیاسی فعال نمود تا بتوان از همه فرصت های فراروی کشور استفاده نمود و همچنین مواظبت کرد که صنایع کوچکی که در 10 سال گذشته زحمت آنرا کشیدیم و سرمایه گذاری زیادی روی آن انجام دادیم به نحوی که هم اکنون بیش از 18.5 میلیون شاغل در آن فعالیت می کنند در دوران بعد از برجام و با ورد شرکت های بزرگ به کشور آسیب نبینند.
