هوا هنوز بوی دود و فلز سوخته می‌داد. چند ساعت از بمباران اوزیراک گذشته بود و انتظار جهان این بود که صدام حسین فریاد بزند، دستور شلیک بدهد، یا حداقل یک تهدید مستقیم علیه اسرائیل صادر کند. اما در عوض، او سکوت کرد. نه سکوتی منفعل، بلکه سکوتی حساب‌شده؛ سکوتی که مهره‌های شطرنج را آرام و بی‌صدا در صفحه دیپلماسی جابه‌جا می‌کرد.
صدام خوب می‌دانست که هم‌زمان درگیر جنگی فرسایشی با ایران است و گشودن جبهه دوم علیه اسرائیل، ریسکی مرگبار خواهد بود. او همچنین دریافت که در این لحظه، جهان آماده شنیدن روایت “عراقِ قربانی” است؛ روایتی که می‌توانست همدردی و حمایت جهانی را به همراه آورد.
ابهام استراتژیک؛ ابزار یا تهدید؟
روایت‌ها از نیت واقعی عراق در پروژه اوزیراک، از همان ابتدا چندپاره بود. اسرائیل مدعی بود که بغداد تنها چند گام تا ساخت بمب اتمی فاصله دارد. اما مقامات فرانسوی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تردید داشتند که راکتور اصلاً برای تولید سریع پلوتونیوم مناسب باشد. برخی کارشناسان حتی برنامه هسته‌ای عراق را در آن زمان “بی‌هدف و بی‌نظم” می‌دانستند.
با این حال، اظهارات خصوصی برخی مقام‌های عراقی درباره لزوم دستیابی به بازدارندگی هسته‌ای علیه اسرائیل، آتش سوءظن‌ها را شعله‌ورتر کرد. این همان “ابهام استراتژیک فناوری دوگانه” بود؛ جایی که حتی پادمان‌های بین‌المللی و عضویت در پیمان NPT هم نمی‌تواند بی‌اعتمادی را از بین ببرد.
موج محکومیت جهانی؛ برگ برنده صدام
واکنش بین‌المللی برق‌آسا بود. شورای امنیت سازمان ملل به اتفاق آرا حمله را محکوم کرد و در قطعنامه ۴۸۷ حق عراق برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را تأیید نمود. آژانس انرژی اتمی نیز آن را “ضربه به رژیم پادمان‌ها” خواند. حتی متحدان سنتی اسرائیل، از آمریکا گرفته تا فرانسه و بریتانیا، زبان به انتقاد گشودند—هرچند روابط عمیق واشنگتن و تل‌آویو مانع از هرگونه پیامد عملی جدی شد.
صدام با مهارتی کم‌نظیر این موج محکومیت را به ابزاری تبلیغاتی بدل کرد: عراق قربانی تجاوز، اسرائیل ناقض قوانین بین‌المللی. این قاب‌بندی، هم جایگاه عراق را در افکار عمومی جهانی تقویت کرد و هم انزوای سیاسی اسرائیل را پررنگ‌تر ساخت.
شکست که پیروزی شد
این استراتژی خویشتن‌دارانه، به بغداد فرصت بازسازی داخلی و تغییر مسیر برنامه هسته‌ای را داد. صدام نشان داد که گاهی بهترین واکنش به یک ضربه نظامی، استفاده از قدرت کلمات و صحنه‌گردانی در دیپلماسی است، نه شلیک متقابل.
پیام کلیدی برای سیاست‌گذاران: دیپلماسی هوشمند و مدیریت افکار عمومی می‌تواند حتی یک شکست نظامی را به پیروزی سیاسی تبدیل کند،.
در برابر دوربین‌ها، صدام قربانی‌ای آرام بود. اما پشت درهای بسته، تصمیمی محرمانه گرفته شد—تصمیمی که مسیر هسته‌ای عراق را برای همیشه تغییر داد. در یادداشت سوم، پرده از این راز برمی‌داریم.
سجادی پناه
