در حالی که ترکیه با خروج از لیست خاکستری FATF در ژوئن ۲۰۲۴، دروازه‌های تجارت جهانی را باز کرده و اکنون در نوامبر ۲۰۲۵ میزبان بازدید کارشناسان این نهاد برای نظارت پس از خروج است، روسیه با تعلیق عضویتش از فوریه ۲۰۲۳ درگیر چالش‌های ژئوپولیتیک باقی مانده و ایران همچنان در لیست سیاه گرفتار مانده و هزینه‌های اقتصادی‌اش روزبه‌روز سنگین‌تر می‌شود. این یادداشت تحلیلی، مسیر سه کشور را در دریای متلاطم FATF بررسی می‌کند.
در دریای متلاطم اقتصاد جهانی، جایی که امواج تحریم‌ها و جریان‌های سرمایه‌گذاری بی‌وقفه در تلاطم هستند، هر کشوری ناچار است کشتی مالی خود را با قطب‌نمایی هدایت کند که نامش FATF است. این قطب‌نما نه تنها مسیر مبارزه با پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم را نشان می‌دهد، بلکه دروازه‌ای به بندر اعتماد جهانی است یعنی جایی که بدون آن، کشتی‌ها به صخره‌های انزوا و هزینه‌های فزاینده برخورد می‌کنند. سه کشور روسیه، ترکیه و ایران، هر سه در این طوفان گرفتار شده‌اند، اما انتخاب مسیرهایشان، درس‌های متفاوتی برای جهان به ارمغان آورده است.
ترکیه: از گلِ بی‌اعتمادی به دریای آرام تجارت
ترکیه، به عنوان یک اقتصاد نوظهور با وابستگی عمیق به تجارت خارجی، وقتی در سال ۲۰۲۱ به لیست خاکستری FATF وارد شد، سریعاً دریافت که بی‌اعتمادی جهانی مانند لنگری سنگین، کشتی تجارتش را به گل می‌نشاند. آنکارا به جای انکار یا مقاومت، مسیر اصلاح را برگزید: قوانین ضدپول‌شویی را تقویت کرد، نهادهای نظارتی مانند MASAK (هیئت تحقیقات جرایم مالی) را ارتقا داد، و گزارش‌های منظم و شفاف به FATF ارائه کرد. این اقدامات شامل افزایش نظارت بر تراکنش‌های بانکی، مبارزه با تأمین مالی تروریسم، و همکاری بین‌المللی بود. نتیجه؟ در ژوئن ۲۰۲۴، ترکیه از لیست خاکستری خارج شد و اکنون در نوامبر ۲۰۲۵، میزبان بازدید کارشناسان FATF برای نظارت پس از خروج است یعنی گامی که نشان‌دهنده تعهد مداوم به استانداردهای جهانی و بازسازی اعتماد است. هرچند این تطبیق هزینه‌هایی داشت – از افزایش هزینه‌های انطباق داخلی گرفته تا چالش‌های سیاسی در برابر فشارهای خارجی – اما در نهایت، ترکیه با پرچم اعتماد دوباره در مسیر تجارت جهانی حرکت کرد و فشارهای بانکی را کاهش داد. این تجربه ثابت کرد که جهان امروز فقط با “پول تمیز” معامله می‌کند و اقتصادهایی مانند ترکیه که حدود ۴۰ درصد GDPشان به صادرات وابسته است، نمی‌توانند از این طوفان چشم‌پوشی کنند.
روسیه: طوفان سیاست بر بادبان‌های مالی
روسیه اما روایتی متفاوت داشت، جایی که طوفان سیاست بر بادبان‌های مالی سایه افکند. این کشور از سال‌ها پیش قوانین فنی خود را برای مبارزه با پول‌شویی تقویت کرده بود و حتی در ارزیابی‌های فنی امتیازات مثبتی کسب کرد. با این حال، در فوریه ۲۰۲۳، عضویت روسیه در FATF به دلیل مسائل ژئوپلیتیکی – به ویژه جنگ اوکراین – معلق شد، و این تعلیق تا اکتبر ۲۰۲۵ بدون تغییر باقی مانده است. روسیه فهمید که FATF نه تنها یک میدان فنی برای مبارزه با جرایم مالی است، بلکه بخشی از نبرد بزرگ‌تر قدرت‌ها در نظم مالی جهانی. حتی با انضباط مالی داخلی، تحریم‌های سیاسی و فشارهای بین‌المللی مانند محدودیت‌های SWIFT، کشتی روسیه را به حاشیه رانده است. این داستان نشان می‌دهد که در دریاهای مالی، سیاست همچنان ناخدای پنهان است و حتی کشورهایی با اقتصاد قدرتمند مانند روسیه – با ذخایر ارزی عظیم – نمی‌توانند کاملاً از طوفان ژئوپولیتیک مصون بمانند.
ایران: گرفتار میان دو موج سهمگین
ایران؛ کشتی‌ای که میان دو موج گرفتار آمده است. موج نخست، نگرانی‌های داخلی از آن است که پیوستن به FATF راه‌های دور زدن تحریم‌ها را مسدود کند و شفافیت بیش از حد، اهرم‌های استراتژیک را تضعیف نماید. موج دوم اما، واقعیتی تلخ است: ایران از سال ۲۰۱۶ در لیست سیاه FATF قرار دارد و تا اکتبر ۲۰۲۵، هیچ پیشرفت مادی در اجرای برنامه اقدام کامل نکرده و همچنان در این لیست باقی مانده است. این وضعیت منجر به هزینه‌های مبادلاتی ۱۰ تا ۱۵ درصد بالاتر از میانگین جهانی شده، جایی که بانک‌ها، بیمه‌گران و شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی از همکاری با ایران پرهیز می‌کنند. شرکای تجاری سنتی مانند چین و هند نیز روزبه‌روز محتاط‌تر می‌شوند، و اقتصاد ایران را به سمت مبادلات غیررسمی و پرریسک سوق می‌دهند. در حالی که پیشرفت‌هایی در قوانین ضدپول‌شویی صورت گرفته، اما عدم تصویب کامل کنوانسیون‌های CFT و پالرمو، ایران را در این لیست نگه داشته و حتی پیشنهادهایی برای خروج در اکتبر ۲۰۲۵ رد شده است.
روسیه و ترکیه هر دو دریافتند که نمی‌توان با چشم بسته در دریای سرمایه شنا کرد. ترکیه با اصلاح فنی و پرداخت هزینه سیاسی عبور کرد، روسیه با انزوای سیاسی اما حفظ انضباط داخلی بخشی از مسیر را پیمود. ما اما هنوز بر سر این پرسش مانده‌ایم: آیا باید قطب‌نما را بخوانیم یا آن را به دریا بیندازیم؟ FATF نه فرشته نجات است و نه شیطان تحریم؛ بلکه همان قطب‌نمایی است که مسیر واقعی را نشان می‌دهد ولی تنها به کسانی که جرأت دیدن جهت درست را دارند و آماده پرداخت هزینه‌های لازم برای اعتمادسازی جهانی هستند.
درس نهایی: این است که روسیه به ما آموخت وزارت خارجه باید دوشادوش وزارت اقتصاد عمل کند و نقش یک لابی‌گر فعال را در عرصه بین‌الملل ایفا نماید؛ چرا که در خروج از لیست سیاه، اجماع سیاسی نقش تعیین‌کننده دارد. در مقابل، ترکیه نشان داد که از بُعد فنی باید همه کارها را بی‌نقص و دقیق پیش برد تا هیچ بهانه‌ای برای فشار یا تعلیق باقی نماند..
