به بهانه روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه / وقتی علم، از انسان جا ماند…

جهان امروز در ۱۹ آبان، طبق تقویم یونسکو، روزی را گرامی می‌دارد که نامش زیباست: «روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه».
اما واقعیت تلخ آن است که این شعار، بیش از آنکه خبر از واقعیت دهد، بوی حسرت می‌دهد.
زیرا علم، در بسیاری از بزنگاه‌های تاریخی، نه در خدمت انسان که در خدمت قدرت بوده است؛ نه در مسیر صلح که در جاده سلطه.

علم وقتی بوی باروت گرفت
علم، روزی قرار بود چراغ باشد؛ اما وقتی فیزیک و ریاضی در پروژه «منهتن» به بمب اتم ختم شدند، جهان فهمید که حتی معادله هم می‌تواند قاتل باشد.

دانشمندانی که باید زمین را نجات می‌دادند، زمین را سوزاندند. از آن پس، علم در پادگان‌ها زاد و ولد کرد: موشک، بمب هیدروژنی، ماهواره جاسوسی، و حالا هوش مصنوعی نظامی — همان ربات‌هایی که به جای فکر کردن، دستور کشتن می دهد و می‌کشند.

وقتی نژادپرستی، لباس علم پوشید

قرن نوزدهم را به یاد بیاورید؛ زمانی که دانشمندان غربی، به جای شناخت انسان، به طبقه‌بندی انسان پرداختند.
از دل همان «اندازه‌گیری جمجمه»‌ها و «آزمایش‌های ژنتیکی برتری نژادی»، ایدئولوژی هیتلر زاده شد.
علم، با خط‌کش نژاد، مرز میان انسان و حیوان را جابه‌جا کرد و از دل آزمایشگاه، نسل‌کشی بیرون آمد.

علمِ سرمایه، بی‌رحم‌تر از هر سلاح

در قرن بیست‌ویکم، دشمن بشر نه ارتش‌ها، بلکه شرکت‌های چندملیتی‌اند که با چهره سفید پزشکی، سود را بر سلامت ترجیح می‌دهند.
در دوران کرونا دیدیم که علم، به جای صلح، در خدمت پتنت و انحصار قرار گرفت.
واکسن، به جای آن‌که هدیه‌ی بشر به بشر باشد، به بلیت طبقاتی بقا تبدیل شد: فقیران بدون تزریق ماندند، ثروتمندان با دو دوز به زندگی برگشتند.
علم در این نقطه، عدالت را فراموش کرد و به زانو درآمد.

👁️ علمِ نظارت، دشمن آزادی
هوش مصنوعی که قرار بود برای بشر فکر کند، حالا به جای او تصمیم می‌گیرد.
الگوریتم‌ها رفتار ما را می‌سنجند، احساساتمان را می‌خرند، و حتی رأی ما را پیش‌بینی می‌کنند.
از دل همان سرورهای براق، نظمی تازه برخاسته که آزادی را در پوشش امنیت بلعیده است.
این دیگر علم نیست، این مهندسی ذهن است؛ استبداد دیجیتال با لبخند سیلیکونی.

علم و زمین؛ رابطه‌ای در حال فروپاشی

علم اگر بی‌اخلاق باشد، طبیعت را نه مادر، بلکه منبع می‌بیند.
و این‌گونه بود که بشر، به نام توسعه، زمین را سوزاند، دریا را آلوده کرد و آسمان را خفه.
دود کارخانه‌ها و سرمای قطب‌ها، فریاد می‌زنند که علم بدون وجدان، دشمن زیست است.

سخن آخر : علم بی‌انسان، همان جهل مدرن است
امروز، بیش از هر زمان دیگر، باید بپرسیم:
آیا علمی که جنگ می‌سازد، ذهن‌ها را می‌رباید، زمین را می‌سوزاند و حقیقت را می‌فروشد، هنوز «در خدمت صلح و توسعه» است؟

یا ما تنها در حال جشن گرفتن مرگِ معنای علمیم؟
روز جهانی علم، نه روز تبریک، که روز تذکر است.
تذکر به همه‌ی ما که یادمان نرود:
علم، اگر در خدمت انسان نباشد، در خدمت هیچ چیز نیست.